ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΑΠΟ ΧΑΛΥΒΑ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ
Μία αμφίδρομη σχέση
Αντώνης Σ. Καραμάνος, Πολιτικός Μηχανικός
1. ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Η εξέλιξη των κατασκευών από χάλυβα συνδέεται στενά και μάλιστα αμφίδρομα με την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής από τη βιομηχανική επανάσταση μέχρι σήμερα. Η εξέλιξη του υλικού, από τον χυτοσίδηρο του δέκατου όγδοου αιώνα μέχρι τους χάλυβες υπερυψηλής αντοχής των ημερών μας, η συνεχής ανάπτυξη νέων χαλυβουργικών προϊόντων και η ανάπτυξη νέων μεθόδων και τεχνικών κατεργασίας και ανέγερσης, επέτρεψαν διαχρονικά τη δημιουργία νέων πρωτότυπων αρχιτεκτονικών μορφών. Από το άλλο μέρος, η σύλληψη και ο σχεδιασμός τολμηρών αρχιτεκτονικών έργων, έδωσε την ώθηση για την ανάπτυξη της τεχνολογίας και την επιλογή του χάλυβα ως βασικού δομικού υλικού για παρόμοια έργα.
Η παρούσα εργασία εξετάζει την ανωτέρω αμφίδρομη σχέση κατασκευών από χάλυβα και αρχιτεκτονικής μέσω συγκεκριμένων χαρακτηριστικών ιστορικών παραδειγμάτων. Από αυτά επιβεβαιώνεται πλήρως η αμφίδρομη σχέση και προκύπτει το συμπέρασμα ότι σήμερα, όπως και σε κάθε εποχή, η βασική κινητήρια δύναμη για την ανάπτυξη των κατασκευών από χάλυβα είναι η ανθρώπινη φαντασία και δημιουργικότητα στο χώρο της εφαρμοσμένης αρχιτεκτονικής.
2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ως γνωστόν η αρχιτεκτονική κάθε εποχής χαρακτηρίζεται από τα διαθέσιμα φυσικά και τεχνητά υλικά τα οποία χρησιμοποιεί και με τα οποία εκφράζεται. Ετσι στη μακραίωνη ιστορία της αρχιτεκτονικής βλέπουμε ανάλογα με την εποχή να χρησιμοποιούνται ως βασικά κατασκευαστικά υλικά η πέτρα και το μάρμαρο, το ξύλο, οι τεχνητοί λίθοι, το σκυρόδεμα, και εδώ και δύο αιώνες περίπου και ο χάλυβας, αρχικά ως σίδηρος και αργότερα ως χάλυβας με τη σημερινή έννοια του όρου.
Δύο είναι τα βασικά στοιχεία που συνθέτουν μία κατασκευή από χάλυβα, τα μέλη και οι συνδέσεις των μελών μεταξύ τους. Μέλη και συνδέσεις είναι προϊόντα της τεχνολογίας, όπως είναι τα ποικίλα πρότυπα ελάσματα, οι λαμαρίνες, οι κοίλες διατομές, οι κοχλίες κοκ. Τα μορφολογικά και τεχνικά χαρακτηριστικά των προϊόντων αυτών, καθορίζουν τις δυνατότητες και τη φυσιογνωμία των χαλύβδινων κατασκευών από άποψη μορφής, διαστάσεων, πρωτοτυπίας και ελεύθερης αρχιτεκτονικής έκφρασης. Ετσι για παράδειγμα άλλα χαρακτηριστικά έχει μία ηλωτή κατασκευή του παρελθόντος και άλλα μία υπερσύγχρονη σωληνωτή κατασκευή στον τρισδιάστατο χώρο. Είναι επομένως ενδιαφέρον να δεί κανείς διαχρονικά την εξέλιξη της αμφίδρομης σχέσης κατασκευών από χάλυβα και εφαρμοσμένης αρχιτεκτονικής.
3. ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΙΔΗΡΟ ΣΤΟΥΣ ΥΠΕΡΧΑΛΥΒΕΣ
Εν αρχή ήν ο σίδηρος. Το πανάρχαιο αυτό υλικό, αποκτά σπουδαιότητα ως κατασκευαστικό υλικό κατά το τέλος του δέκατου όγδοου αιώνα συμπίπτοντας με την απαρχή της βιομηχανικής επανάστασης. Τότε αρχίζει η σύνδεσή του με την αρχιτεκτονική των έργων.
Οι πρώτες εφαρμογές αφορούσαν μή δομικές (δηλαδή μή φέρουσες) κατασκευές, όπως διακοσμητικά στοιχεία προσόψεων, ροζέτες, κιγκλιδώματα κλπ. που υπάρχουν ακόμη σε κτίρια στις διάφορες πόλεις της Ευρώπης. Το υλικό ήταν σίδηρος υψικαμίνων και κυρίως χυτοσίδηρος, υλικό σκληρό , ψαθυρό και εύθραυστο αλλά με μεγάλη αντοχή σε θλίψη. Γιαυτό όταν επρόκειτο για φέροντα στοιχεία εχρησιμοποιείτο κυρίως σε υποστυλώματα και ειδικά τεμάχια όπως κομβοελάσματα, κιονόκρανα κλπ., μερικά από αυτά αρκετά περίτεχνα ( φωτ.1 και 2).
Φωτ.1 Λεπτομέρεια στέγης ------------- Φωτ.2 Σταθμός ΗΣΑΠ Καλλιθέας (1928)
Ιππικού Ομίλου Γουδή (ca.1925)
Η γενική χρήση του σιδήρου ως δομικού υλικού στην αρχιτεκτονική των έργων αρχίζει ουσιαστικά το 1779 με την τοξωτή γέφυρα Ironbridge στη Βρετανία ανοίγματος 33 μ., εξ ολοκλήρου από χυτοσίδηρο Στη γέφυρα αυτή είναι ενδιαφέρουσες οι περίτεχνες λεπτομέρειες τόσο των μελών όσο και των συνδέσεων.
Οι περιορισμένες δυνατότητες του υλικού δεν εμπόδισαν τους αρχιτέκτονες και τους μηχανικούς να δημιουργήσουν έργα εντυπωσιακά σε όλη την Ευρώπη, πολλά από τα οποία έχουν μείνει ορόσημα στην ιστορία της αρχιτεκτονικής.
Ο σίδηρος βρίσκει πλέον εφαρμογές σε ποικιλία έργων με εντυπωσιακό ιστορικό παράδειγμα το Crystal Palace του Λονδίνου (1851 Joseph Paxton).. Πρόκειται για Βικτωριανού τύπου κτίριο Εκθέσεων από σίδηρο και γυαλί, επιφανείας 71500 μ2, με σύστημα κατασκευής από προκατασκευασμένα στοιχεία σιδήρου σε module 4 ποδών. Επίσης ο σιδηροδρομικός σταθμός St. Lazare (1852) και η Εθνική Βιβλιοθήκη (1868) στο Παρίσι , και πολλά άλλα.
Αλλά δεν είναι μόνο τα εντυπωσιακά έργα όπως τα παραπάνω. Μήν ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε στην εποχή της βιομηχανικής επανάστασης. Στην Ευρώπη, κυρίως σε Βρετανία και Γαλλία ο σίδηρος αποτελεί το βασικό υλικό για την κατασκευή σιδηροδρομικών σταθμών, εργοστασίων, αποθηκών, γεφυρών, αλλά και έργων που σκοπό έχουν την αναβάθμιση των κέντρων των πόλεων και τη βελτίωση της ζωής των κατοίκων. Ενας χαρακτηριστικός τύπος έργων της περιόδου εκείνης είναι οι σιδερένιες οροφές κλειστών διαδρόμων στα κέντρα των πόλεων όπως η Galleria Vittorio Emanuele (1865 ) στο Μιλάνο και η Gallerie St.Hubert (1846 ) στις Βρυξέλλες με εντυπωσιακές οροφές από σίδηρο και γυαλί.
Ταξιδεύοντας σήμερα στις χώρες της Ευρώπης, βλέπει κανείς παντού τις σιδερένιες αυτές κατασκευές του δέκατου ένατου και των αρχών του εικοστού αιώνα, οι οποίες κοσμούν τις πόλεις και μαρτυρούν την ιστορία της αρχιτεκτονικής του σιδήρου.
Ομως η τεχνολογία της εποχής εκείνης εξελίσσεται. Ο σίδηρος δίνει τη θέση του στον χάλυβα του οποίου οι μέθοδοι παραγωγής συνεχώς αναπτύσσονται περνώντας από τον κλίβανο Bessemer στους ηλεκτρικούς κλιβάνους και στη συνεχή χύτευση. Ταυτόχρονα εξελίσσονται και οι ποιότητες του παραγόμενου χάλυβα , περνώντας από τον συνήθη μαλακό ανθρακούχο χάλυβα (St37 ή S235) που κυριάρχησε στο μεγαλύτερο μέρος του εικοστού αιώνα στις δομικές κατασκευές, σε χάλυβες με ολοένα υψηλότερα μηχανικά χαρακτηριστικά ( S355, S460 μέχρι και S690 ) και φυσικά με ανάλογα μεγαλύτερες δυνατότητες. Επιπλέον, αναπτύχθηκαν χάλυβες με πρόσθετα ειδικά χαρακτηριστικά όπως η ανθεκτικότητα σε διάβρωση (ανοξείδωτοι χάλυβες, αυτο-οξειδούμενοι χάλυβες), η δυσθραυστότητα κοκ. Η χρησιμοποίηση αυτών των χαλύβων είναι σήμερα γενικευμένη στα πάσης φύσεως δομικά έργα και στις γέφυρες.
Από άποψη λοιπόν υλικού, η αρχιτεκτονική της κάθε εποχής όχι μόνο δεν υποτάχθηκε στους υφιστάμενους περιορισμούς, αλλά αντίθετα οραματίστηκε και υλοποίησε χαλύβδινα έργα σημαντικά αξιοποιώντας τις υφιστάμενες εκάστοτε τεχνολογικές δυνατότητες.
4. ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΗΛΟΥΣ ΣΤΙΣ ΣΥΓΚΟΛΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΚΟΧΛΙΕΣ ΥΨΗΛΗΣ ΑΝΤΟΧΉΣ
Από άποψη συνδέσεων οι πρώτες κατασκευές έργων πολιτικού μηχανικού με υλικό τον σίδηρο και αργότερα τον χάλυβα είχαν ένα χαρακτηριστικό. Περιείχαν μεγάλο αριθμό ήλων οι οποίοι ήταν το μοναδικό μέσο σύνδεσης των ελασμάτων μεταξύ τους. Οι ήλοι τοποθετούνταν σε πυρακτωμένη κατάσταση σε προανοιγμένες οπές και με σφυρηλάτηση, χειρονακτική ή μηχανική, διαμορφωνόταν κεφαλή. Με την ψύξη του ήλου επιτυγχανόταν η επιθυμητή σύσφιγξη και η μόνιμη σύνδεση των ελασμάτων.
Το αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας ήταν οι επιφάνειες των κατασκευών να είναι διάσπαρτες από τις κεφαλές των ήλων. Θα περίμενε κανείς αυτός ο τρόπος σύνδεσης, χρονοβόρος και δαπανηρός, ο οποίος κυριάρχησε μέχρι τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, να περιορίσει τις μορφές των διαφόρων έργων σε πολύ απλές κατασκευές κυρίως επίπεδες, με σχετικά μικρό αριθμό μελών λόγω του μεγάλου αριθμού των απαιτουμένων ήλων σύνδεσης. Και όμως αυτό δεν ίσχυσε. Tόσο σε έργα συνήθη όσο και έργα μεγάλης κλίμακας ή και μεγαλεπήβολα, με τεράστιο αριθμό μελών και επομένως ηλωτών συνδέσεων, η τότε τεχνολογία μπόρεσε να ανταποκριθεί στις αρχιτεκτονικές απαιτήσεις. Παράδειγμα η σιδηροδρομική γέφυρα Firth of Forth στον ποταμό Clyde της Σκωτίας, (Φωτ.3 ) έξοχο παράδειγμα μεγάλου έργου με ηλωτές εξ ολοκλήρου συνδέσεις των ελασμάτων.
Φωτ.3 Σιδηρ.Γέφυρα Firth of Forth, 1889 ----------- Λεπτομέρεια
Αλλά και σε πολύ μικρότερα έργα, με συνδέσεις όχι μόνο επίπεδες αλλά και καμπύλες, οι ήλοι αποτέλεσαν για πολλά χρόνια το βασικό μέσο σύνδεσης των ελασμάτων, χωρίς αυτό να αποτελεί εμπόδιο στη φαντασία και τη δημιουργικότητα των αρχιτεκτόνων (Φωτ.4 και 5)
Φωτ.4 Παλαιός σταθμός των ---- Φωτ.5 Κτίριο στις Βρυξέλλες (Victor Ηοrta,1906)
ΗΣΑΠ Μοσχάτου (1890)
Ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος αποτέλεσε τον καταλύτη για φρενήρη έρευνα σε όλους τους τεχνολογικούς τομείς, προκειμένου να αντιμετωπισθούν οι τεράστιες ανάγκες της βιομηχανικής παραγωγής και στα δύο στρατόπεδα. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η αλματώδης ανάπτυξη των συγκολλήσεων, είτε πρόκειται για τη ναυπήγηση πλοίων (Λίμπερτυ) είτε για άλλες επίγειες κατασκευές από χάλυβα, βιομηχανικές και δομικές.
Η ανάπτυξη της τεχνικής των συγκολλήσεων συνέβαλε τα μέγιστα στην ανοικοδόμηση της κατεστραμένης Ευρώπης σε κτίρια και κυρίως σε γέφυρες, με την παράλληλη ανάπτυξη προχωρημένων μεθόδων υπολογισμού (ορθροτροπικοί φορείς). Τώρα η τεχνολογία προηγείται γιατί διαθέτει μία τεχνική που της επιτρέπει να συνδέει τα ελάσματα με τρόπο γρήγορο, κομψό και οικονομικό. Και φυσικά η αρχιτεκτονική επωφελείται. Τα απλά ηλωτά δικτυώματα των συνήθων έργων γίνονται συγκολλητά και ελαφρότερα, επινοούνται συγκολλητοί προκατασκευασμένοι κόμβοι που διακρίνονται για την κομψότητά τους, σύνθετα υποστυλώματα γίνονται λεπτότερα, κοκ. Σταδιακά η τεχνική της συγκόλλησης δημιουργεί νέες μορφές φορέων, όπως η μετάβαση από το δικτύωμα στον ολόσωμο φορέα στα κτίρια από χάλυβα. Ετσι λοιπόν στις δεκαετίες μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο η τεχνική της συγκόλλησης ως μέσον σύνδεσης γενικεύεται, και η αρχιτεκτονική των έργων επωφελείται από τις δυνατότητές της.
Στα μεταπολεμικά χρόνια εμφανίστηκαν στην αγορά οι κοχλίες υψηλής αντοχής οι οποίοι σε αντίθεση με τους κοινούς μπορούσαν να προενταθούν και επομένως να δημιουργήσουν συνδέσεις όχι μόνο αυξημένης αντοχής αλλά και αυξημένης δυσκαμψίας, ικανές να δέχονται και δυναμικές καταπονήσεις. Ετσι δημιουργήθηκαν νέες δυνατότητες συνδέσεων για φορείς υποκείμενους σε δυναμικές καταπονήσεις όπως οι πυλώνες, οι ιστοί, και φυσικά οι γέφυρες.
5. ΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΧΑΛΥΒΟΥΡΓΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ
Μέχρι πρίν μερικές δεκαετίες τα διαθέσιμα χαλυβουργικά προϊόντα υπήρξαν για πολλά χρόνια οι τυποποιημένες διατομές μορφοσιδήρου (Ι, ΙΡΒ, ΙΡΕ, ΗΕΑ, ΗΕΒ, Γ, U, κλπ) και τα επίπεδα ελάσματα, με τα οποία κατασκευάστηκε η συντριπτική πλειοψηφία των δομικών έργων και των γεφυρών σε όλο τον κόσμο. Τα βασικά χαρακτηριστικά των χαλυβουργικών αυτών προίόντων (μορφή, διαστάσεις, μηχανικές ιδιότητες) σε συνδυασμό με τις τεχνικές σύνδεσης (συγκόλληση, κοχλίες κοινοί και κοχλίες υψηλής αντοχής) καθόρισαν τις δυνατότητες ικανοποίησης των εκάστοτε αρχιτεκτονικών απαιτήσεων. Με τη διαθέσιμη αυτή ποικιλία διατομών τολμηροί και εμπνευσμένοι αρχιτέκτονες και μηχανικοί δημιούργησαν εξαιρετικά έργα. Αναφέρονται ενδεικτικά το συγκρότημα ουρανοξυστών για διαμερίσματα οικογενειών στο lake Shore, Chicago 1948 του Mies van der Rohe, το ΤD Centre συγκρότημα 6 ουρανοξυστών στο Τορόντο, 1963-1967 του ιδίου, με τις χαρακτηριστικές χαλύβδινες δοκούς Η σε μαύρο χρώμα, και το John Hancock Tower Chicago (Skidmore, Owings, Merill 1965-1970) με τους 100 ορόφους.
Μεγάλη ώθηση στην ικανοποίηση των αρχιτεκτονικών απαιτήσεων έδωσε η βιομηχανία τις τελευταίες δεκαετίες κυκλοφορώντας στην αγορά μία ευρύτατη ποικιλία κλειστών κοίλων διατομών κυκλικού, τετραγωνικού και ορθογωνικού σχήματος ( οι γνωστοί σωλήνες και κοιλοδοκοί)
Τα πλεονεκτήματα των παραπάνω διατομών, σε συνδυασμό με άλλα χαλυβουργικά προϊόντα, εκμεταλλεύτηκαν προικισμένοι αρχιτέκτονες οι οποίοι δημιούργησαν πρωτοπορειακές μεταλλικές κατασκευές υψηλής τεχνολογίας ( οι γνωστές high-tech ). Ενδεικτικά αναφέρεται το κέντρο Pompidou στο Παρίσι (Φωτ.6) , όπου πλήν της πραγματικά ευφάνταστης χρήσης των κυκλικών κοίλων διατομών, χρησιμοποιήθηκαν με δημιουργική φαντασία και μία σειρά άλλων χαλύβδινων εξαρτημάτων όπως αρθρώσεις, ελκυστήρες, αναρτήρες κλπ.
Φωτ.6 Κέντρο Pompidou Παρίσι (R.Rogers &R.Piano, 1976)
Θα ήταν επίσης παράλειψη να μήν αναφερθεί κανείς στη Βρετανική σχολή high- tech και στους διάσημους εκπροσώπους της Richard Rogers, Norman Foster, Nicolas Grimshaw κλπ, με έργα που κυριολεκτικά απογειώνουν τον χάλυβα με μία τεράστια ποικιλία ενσωματωμένων τεχνολογικά προηγμένων χαλυβουργικών προϊόντων, όπως δοκών μεταβλητής διατομής, δοκών με ανοίγματα στον κορμό, σωληνωτών διατομών, ελκυστήρων, εντυπωσιακών αρθρώσεων, κοκ.(Φωτ.7 και 8).
Μία κλειστή κοίλη διατομή είναι οπτικά διαφορετική από μία ανοικτή πρότυπη όπως ένα διπλό ταύ. Δεδομένου ότι όλο το υλικό είναι συγκεντρωμένο στη περιφέρεια, κρύβει το πάχος και τον εσωτερικό όγκο. Αυτή η αφαίρεση μπορεί να χρησιμοποιηθεί στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό είτε για να αποκρύψει το υλικό της διατομής, είτε για να επιδιωχθεί μία ισορροπία μεταξύ αφαίρεσης και ανάδειξης του υλικού.
Σήμερα η χρήση κλειστών κοίλων διατομών έχει γενικευθεί και μπορεί να πεί κανείς ότι κατασκευές με αυτές τις διατομές αποτελούν μία ξεχωριστή σημαντική κατηγορία φορέων (tubular structures), οι οποίοι χαρακτηρίζονται από σημαντικά στατικά πλεονεκτήματα, όπως η δυνατότητα γεφύρωσης μεγάλων ανοιγμάτων, η μεγάλη δυστρεψία κλπ, και γιαυτό προσφέρονται για τολμηρές αρχιτεκτονικές λύσεις (Φωτ.9 και 10).
Φωτ.7 Hongkongbank ------------ Φωτ.8 Renault Centre(N.Foster, 1983)
(N.Foster,1986)
Φωτ.9 Γυμναστήριο Μπάντμιντον (2004)
Φωτ.10 Ανοικτό στάδιο ΟΑΚΑ (2004)
Τέλος θα πρέπει να γίνει αναφορά και σε μία άλλη κατηγορία σύγχρονων χαλυβουργικών προϊόντων, τις λεπτότοιχες διατομές ψυχρής διαμόρφωσης, οι οποίες κατακτούν ολοένα και περισσότερο έδαφος , εφαρμοζόμενες σε μία αρκετά ευρεία κλίμακα κατασκευών, είτε μόνες τους είτε σε συνδυασμό με τις βαρύτερες διατομές θερμής έλασης.
6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Από τα προηγούμενα παραδείγματα φαίνεται καθαρά η στενή και αμφίδρομη σχέση εφαρμοσμένης αρχιτεκτονικής και κατασκευών από χάλυβα
Κάπου έχει γραφεί ότι η μοντέρνα αρχιτεκτονική είναι η αρχιτεκτονική της ελευθερίας, και ο χάλυβας η ραχοκοκκαλιά της. Είτε είναι έτσι είτε όχι, αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι σήμερα η σχέση αυτή παρουσιάζει τα εξής χαρακτηριστικά:
1. Υπάρχει στην αγορά μία τεράστια ποικιλία χαλυβουργικών προϊόντων από άποψη ποιοτήτων χάλυβα, μορφής, διαστάσεων, ειδικών ιδιοτήτων (για διάβρωση, ανθεκτικότητα κλπ), περιλαμβανομένων των μέσων σύνδεσης.
2. Υπάρχουν σύγχρονες μέθοδοι σχεδιασμού των κατασκευών μέσω προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών με σχεδόν απεριόριστες δυνατότητες.
3. Υπάρχουν σύγχρονες μέθοδοι ταχείας και ακριβούς εργοστασιακής κατεργασίας και επιτόπου ανέγερσης.
4. Ο αρχιτέκτων και ο μηχανικός διαθέτουν μέσα για τον σχεδιασμό των έργων από χάλυβα που ήταν αδιανόητα μερικές δεκαετίες πρίν.
5. Το ζήτημα είναι ότι η χρήση των παραπάνω μέσων πρέπει να συνδυάζεται με ανάλογη εμπειρία, στατική διαίσθηση, και σεβασμό στους κανονισμούς (με την έννοια όχι της τυφλής αλλά της κριτικής εφαρμογής των)
6. Τέλος η χρήση των παραπάνω μέσων πρέπει να συνδυάζεται με βαθύ αίσθημα επιστημονικής και κοινωνικής ευθύνης.
Το βασικό τώρα ερώτημα, σημαντικό για τη χώρα μας, είναι ποιός είναι ο παράγων εκείνος που μπορεί περισσότερο από κάθε άλλον να συμβάλει στην περαιτέρω ανάπτυξη των κατασκευών από χάλυβα. Είναι η αέναη ανάπτυξη της τεχνολογίας ή είναι η ανθρώπινη φαντασία και δημιουργικότητα στο χώρο της εφαρμοσμένης αρχιτεκτονικής. Χωρίς αμφιβολία η συνύπαρξη και των δύο είναι απαραίτητη όπως έγινε φανερό από όσα εκτέθηκαν προηγουμένως, αφού αλληλοτροφοδοτούνται, αλλά η πραγματική κινητήρια δύναμη πέραν πάσης αμφιβολίας είναι η ανθρώπινη δημιουργικότητα η οποία ρυμουλκεί και την τεχνολογία σε παραπέρα ανάπτυξη, που κι αυτή με τη σειρά της τροφοδοτεί την πρώτη με νέες δυνατότητες, σε ένα διαρκές παιχνίδι αλληλεπίδρασης και πορείας προς νέες κατακτήσεις.
Εδώ παρουσιάζουμε αποσπάσματα από τις ομιλίες των συνέδρων και φωτογραφικό υλικό κατά τη διεξαγωγή του Συνεδρίου από το panel του βήματος και τον εκθεσιακό χώρο.